Verdedigingslinie
Tussen circa 1881 en 1914 werd door het Departement van Oorlog de Stelling van Amsterdam aangelegd, een verdedigingslinie op vijftien tot twintig kilometer afstand rond Amsterdam. Over een lengte van 135 kilometer werden 36 forten, twee kustforten, twee vestingen, drie batterijen en twee kustbatterijen gerealiseerd. Met behulp van sluizen en zogenoemde aflaatwerken konden bepaalde delen van het platteland binnen enkele dagen worden geïnundeerd (onder water gezet). Dat maakte het land rond Amsterdam zo goed als onbereikbaar en de hoofdstad prima verdedigbaar. Sinds 1996 staat de Stelling van Amsterdam op de Unesco Werelderfgoed-lijst.
Werkgebied Waterlands Archief
Zeven van de 36 forten liggen in het werkgebied van het Waterlands Archief te weten Fort bij Edam, Fort Kwadijk en de volgende forten in de Beemster: Fort benoorden Purmerend, Fort aan de Nekkerweg, Fort aan de Middenweg, Fort aan de Jisperweg en Fort bij Spijkerboor. De meeste forten vallen onder de sector Ilpendam, met uitzondering van Fort bij Spijkerboor dat deel uitmaakt van de sector Zaandam. De zeven forten vormen tezamen het Noordfront.
De Beemster is in 1999 eveneens op de Werelderfgoed-lijst geplaatst; dat maakt het tot een unieke situatie: Werelderfgoed in Werelderfgoed.
Stelling tijdens de Eerste en Tweede Wereldoorlog
De Stelling van Amsterdam is nooit ingezet voor het doel waarvoor het gebouwd is. Toch werden de forten tijdens de Eerste Wereldoorlog ingezet, namelijk in het kader van de Mobilisatie van 1914. In de forten verbleven talloze militairen en daarnaast waren vele dienstplichtigen bij burgers ingekwartierd. Na de watersnoodramp van 1916 werden vele militairen die op de verschillende forten verbleven, ingezet, zie thema Watersnood 1916. Aan het einde van de Eerste Wereldoorlog werden diensteweigeraars en later ook smokkelaars in Fort bij Spijkerboor ondergebracht.
Ook vlak voor het uitbreken van en tijdens de Tweede Wereldoorlog was de Stelling in gebruik. In mei 1940 werden (een deel van) Beemster en Zeevang onderwater gezet door de Nederlandse overheid om de Duitsers tegen te houden. In februari 1944 werd het gebied door de Duitse bezetter geïnundeerd om geallieerde parachutisten tegen te houden. De Duitsers hielden bij sommige forten oefeningen en gebruikten ze als gevangenis. Na de oorlog werden sommige forten door de Nederlandse overheid gebruikt als gevangenis voor NSB'ers en later voor Nederlanders die weigerden als militair naar Indonesië te worden gezonden.
Nuttige informatie en/of website(s):
Waterlands Archief: Afbeeldingen (Beeldbank)
Waterlands Archief: Bibliotheek
