In november 2023 is het 175 jaar geleden dat de herziene Grondwet van 1848 werd ingevoerd. De (eerste) Grondwet van het Koninkrijk der Nederlanden dateert van 1814. Nederland werd toen een monarchie met veel macht voor de koning en weinig voor de Staten-Generaal. In 1848 dreigde een revolutie uit te breken omdat koning Willem II in de periode 1844-1848 grondwetswijzigingen die hem trachtten te beperken in zijn macht tegenhield. Uiteindelijk gaf koning Willem II aan Johan Rudolf Thorbecke toestemming om de grondwet te herzien. Deze herziene Grondwet van 1848 maakte van Nederland een parlementaire democratie en wordt in 2023 herdacht.
De belangrijkste bepalingen uit de Grondwet van Thorbecke (1848) waren:
- De macht van de koning werd veel minder.
- De ministeriële verantwoordelijkheid werd ingevoerd.
- De Tweede Kamer werd direct verkozen en mocht wetten aanpassen.
- De bevolking kreeg meer rechten en vrijheden, zoals vrijheid van godsdienst, meningsuiting, drukpers, vergadering en vereniging. Deze rechten worden ook wel de klassieke grondrechten genoemd.
Gemeenteraad
De grondwet van 1848 bepaalde dat aan het hoofd van iedere gemeente een gemeenteraad zou staan, die door de ingezetenen werd gekozen. Hierbij werd gebruik gemaakt van het zogenoemde censuskiesrecht. Dat hield in dat alleen mannelijke ingezetenen die (een minimaal bedrag aan) belasting betaalden, in hun woonplaats mochten stemmen. De Grondwet maakte geen verschil tussen stedelijke en plattelandsgemeenten. Enkele jaren later werd op 29 juni 1851 de eerste Gemeentewet ingesteld. Deze wet bepaalde dat het bestuur van elke gemeente voortaan uit een raad, een burgemeester en wethouders zou bestaan. In datzelfde jaar werden de eerste Gemeenteraadsverkiezingen gehouden. Van zowel Beemster als Purmerend bijvoorbeeld, zijn overzichten van de kiesgerechtigden bewaard gebleven.
De Grondwet van 1848 en de Gemeentewet van 1851 zijn inclusief de vele wijzigingen nog steeds de grondslag voor de huidige samenstelling van het plaatselijk bestuur.
Armenzorg
In de Grondwet van 1848 werd ook de regeling van de armenzorg opgenomen. Dat leidde uiteindelijk tot de eerste Armenwet van 1854. Deze Armenwet had als uitgangspunt dat de ondersteuning van armen de taak van particulieren, zoals kerkelijke instellingen, was. De overheid mocht pas steun verlenen ale er geen andere mogelijkheden (meer) waren. Purmerend had in die jaren een Algemene Armencommissie waarvan archief bewaard is gebleven; later werd dit werk overgenomen door het Burgerlijk Armbestuur, ook daarvan is administratie te vinden in het archief.
Nuttige informatie en/of website(s):
Rijksoverheid: Grondwet 1848
Parlement.com: Grondwetsherziening
Historiek: De Grondwet van Thorbecke
Wikikids: Grondwetsherziening
Wikipedia: Johan Rudolph Thorbecke (1798-1872)
