PWS Historische kaarten

Inleiding PWS Historische kaarten

Historische kaarten en atlassen zijn vaak niet alleen prachtig en informatief om te bekijken, ze kunnen ook dienen als historische bron. Als je van bijvoorbeeld een bepaalde plaats een aantal kaarten uit verschillende perioden met elkaar vergelijkt, kun je daar de ontwikkeling cq groei uit afleiden. Gedetailleerde stadsplattegronden, bijvoorbeeld die van Purmerend die de stad van rond 1650 toont, geven een goed beeld van de inrichting van een stad in een bepaalde tijd. Deze kaart werd gemaakt door cartograaf (kaartmaker) Frederik de Wit, een bekende naam in die tijd. De Wit heeft ook stadsplattegronden van Edam en Monnickendam gemaakt.

Op de website van het Waterlands Archief vind je ruim 1700 kaarten. Daarbij kun je denken aan bijvoorbeeld stadsplattegronden, kaarten van polders en waterschappen, van bepaalde regio's, detailkaarten en thematische kaarten. Een groot deel van die kaarten kan gratis worden gedownload en mag onder bronvermelding worden gebruikt. Daarnaast bevat de bibliotheek van het archief een keur aan atlassen die je in de studiezaal kunt opvragen en bekijken.

Maak ter oriëntatie op dit onderwerp onderstaande opdrachten

Ga naar het  thema Op de kaart gezet. Lees de thema informatie. Onder Nuttige informatie en/of website(s) vind je literatuurverwijzingen en enkele nuttige websites. Het thema bevat ruim twintig gevarieerde kaarten. Bekijk deze bronnen vluchtig om een indruk te krijgen. De bronnen kun je downloaden voor bijvoorbeeld een PWS.

Lees de thema informatie en ga daarna naar de bronnen van dit thema en beantwoord de volgende vragen:

1. Van welke drie 17^e-eeuwse droogmakerijen zijn kaarten te vinden in dit thema?
2. Ga naar de bron Vogelkaart van de Wormer. Deze kaart is gemaakt in de traditie van de bekende Leo Belgicus-kaart. Zoek op internet wat de Leo Belgicus is en beschrijf de overeenkomsten met de Vogelkaart van de Wormer.
3. Ga terug naar het bronnenoverzicht. Open de bron Uithof op Marken. Op deze topografische kaart uit 1891 staan verschillende werven ingekend, je herkent ze aan de groepjes huizen die zijn omcirkeld. Werven zijn door de mens opgeworpen terpen (kunstmatige verhogingen) waarop huizen werden gebouwd. Dit is ook op Marken gedaan. Toen Marken nog een eiland was in de Zuiderzee was het een kwetsbaar gebied dat jaarlijks meermaals werd overstroomd. Op de kaart staat onder andere de Munnikke werf, de huidige Kerkbuurt. Noteer de namen van drie andere werven op Marken.
4. Ga terug naar het bronnenover en open de bron Purmerend in 3D. Deze prachtige stadskaart van Purmerend toont het kaartbeeld van de stad in 1650 en werd gemaakt door de destijds bekende kaartmaker Frederik de Wit. Zoom in op de kaart en bekijk de details. Zoek drie straten op waarvan de naam vandaag de dag nog vrijwel herkenbaar is en zoek drie straten op waarvan de naam tegenwoordig heel anders is.
5. Bekijk nogmaals de 17^e-eeuwse kaart van Purmerend. Je ziet dat de stad in die tijd een vestingstad was, omringd door een gracht. Purmerend had in die tijd verschillende stadspoorten. Noem drie poorten.
6. De huidige Koemarkt heette in de 17^e eeuw anders. Wat was toen de naam van het plein?
7. Met welke naam wordt kasteel Purmersteyn op de kaart vermeld?
8. Ga terug naar het bronnenoverzicht en open de kaart Edam en omgeving in 1745. Op deze, voor die tijd gedetailleerde kaart van Edam en omgeving staan interessant details. Een daarvan zijn de restanten van dijkdoorbraken. Bedenk dat de dijk langs de toenmalige Zuiderzee in die tijd nog weinig voorstelde wat betekende dat de zee bij slechte weersomstandigheden regelmatig door de dijk brak en het achterliggende land overstroomde. Vandaag de dag zijn de herinneringen aan deze dijkdoorbraken nog te zien in de vorm van kleine meren. Op deze kaart worden die meren wael of braeck genoemd. Noem drie van deze meren.
9. Ga terug naar het bronnenoverzicht. Sommige kaarten zijn gemaakt om de gevolgen van een natuurramp in kaart te brengen. Een goed voorbeeld is de kaart die gemaakt is van onze omgeving naar aanleiding van de watersnoodramp van 1916. Zoek deze bron en bekijk de kaart. Het destijds overstroomde gebied is groen gearceerd. Noem acht plaatsen die te kampen kregen met de overstroming die plaats vond in januari 1916.
10. Ga naar het gerelateerde thema Watersnoodramp 1916. Lees de thema-informatie. Hoeveel dodelijke slachtoffers vielen bij deze ramp en hoeveel mensen daarvan woonden op het kwetsbare eiland Marken?
11. Ga terug naar de bronnen van het thema Op de kaart gezet. Er zijn twee kaarten te vinden op het gebied van toerisme en recreatie. Welke kaarten zijn dat?
    
    

Enkele onderwerpen

Topografische kaarten kunnen interessant zijn voor een profielwerkstuk. Enkele suggesties:

• Jacob van Deventer (1505-1575) was een bekende cartograaf (kaartmaker) die naam heeft gemaakt met stadsplattegronden van Nederlandse steden. Hij heeft ook de Waterlandse steden op kaart vast gelegd. Maak een PWS over deze kaartmaker en zijn werk. Je kunt daarvoor terecht bij het Waterlands Archief in de beeldbank en de bibliotheek en je kunt veel vinden op internet.
• Schets aan de hand van kaarten uit verschillende tijden de ontwikkeling/groei van een bepaalde stad, bijvoorbeeld Purmerend. Gebruik daarvoor verschillende kaarten in de beeldbank en boeken over de geschiedenis en ontwikkeling van Purmerend in de bibliotheek van het Waterlands Archief.
• Duik in de geschiedenis van het kadaster. Schets de ontwikkeling ervan en verwerk in je onderzoek bijvoorbeeld de oorsprong van deze dienst, (pre-)kadastrale kaarten en het kadaster vandaag de dag. Als uitgangspunt zou je onderzoek kunnen doen naar het kadastrale perceel waarop je woont. Ben je daar nieuwsgierig naar? Kijk dan op de gratis online kadasterkaart en ga op zoek naar jouw adres. Je kunt eventueel gebruik maken van de kadasterviewer in de studiezaal van het Waterlands Archief om onderzoek te doen naar de geschiedenis van het perceel waar je woont of waarin je geinteresseerd bent.

Wil je meer informatie over de mogelijkheden van dit onderwerp? Stuur ons dan een e-mail.