Middeleeuwen
Dit thema helpt je om meer te weten te komen over de religieuze geschiedenis van Waterland aan de hand van verschillende bronnen en opdrachten. Onder de knop Extra informatie vind je een praktische opdracht over het thema Religie in Waterland, met vragen over de bronnen op het Geschiedenislokaal.
Vanaf de 11de eeuw werden Waterland en omgeving in cultuur gebracht, zie ook het thema Middeleeuwen. De boeren die zich hier vestigden, waren weliswaar christenen, maar het bijgeloof verdween pas begin 20ste eeuw. Bij de ontginning van Waterland speelden geestelijken een belangrijke rol. Zo stichtten de Norbertijner monniken van het klooster Mariëngaarde in Hallum (Friesland) rond 1235 een uithof op Marken. Langzamerhand ontstonden er verschillende nederzettingen en dorpen in Waterland en werden de eerste kleine, houten kapelletjes gesticht. Ze werden gewijd aan heiligen waaronder Pancratius, Catharina, Sebastiaan en Nicolaas. De houten kapelletjes werden langzamerhand vervangen door stenen kerken. Daarnaast ontstonden kloosters in Monnickendam, Edam en Purmerend en later ook in Beemster, Volendam en Wormer.
Reformatie
De Stellingen die Maarten Luther in 1517 bekendmaakte, waren de opmaat naar grote religieuze hervormingen. De Waterlandse hervormers waren met name aanhangers van Luther of Doopsgezinden. Hun godsdienstkeuze leidde tot vervolging: de Monnickendamse Wendelmoet Claesdochter en de Edammers Dirk Pietersz Samuel en Jacob de Geldersman werden beide in de 16de eeuw vermoord om geloofsredenen. Van een zware beeldenstorm was in Waterland in de laatste kwart van de 16e eeuw echter geen sprake, wel van grote veranderingen in godsdienstkeuze. Vanaf die tijd werden en worden in Waterland verschillende religies beleden die deels in schuilkerken hun godsdienst beleden. Eén van de nog bestaande schuilkerken is de Evangelisch-Lutherse kerk in Monnickendam.
Diversiteit
Veel katholieke pastores gingen na de Reformatie over tot de gereformeerde kerk. Het katholicisme verdween echter niet. Waterland kent nog altijd bloeiende katholieke enclaves in onder andere Volendam en Wormer. In Beemster en Middelie woonden juist meer doopsgezinden. In Edam, Monnickendam en Purmerend werden door de lokale joodse gemeenschappen synagogen gesticht. De Sjoah had ook gevolgen in Waterland. Verschillende joden werden gedeporteerd en veel joden moesten onderduiken, zie het thema Tweede Wereldoorlog. Na de inpoldering van de grote meren Beemster en Purmer kwamen vele Duitse seizoensarbeiders naar Waterland. Zij waren veelal lutheraan en vormden bloeiende evangelisch-lutherse gemeenten in Edam, Monnickendam en Purmerend. Tenslotte is aan deze diversiteit van religies in de 20ste eeuw de islam toegevoegd als gevolg van de vele immigranten die in Waterland kwamen wonen.
Nuttige informatie en/of website(s):
Waterlands Archief: Bibliotheek, kerken, kloosters en geloof
Onderwijscanon Waterland: Kerken en kloosters
ONH: Het verdwenen Sint Ursulaklooster op de Koemarkt in Purmerend
