Bezetting en Jodenvervolging
Op 10 mei 1940 vielen de Duitsers Nederland binnen; vijf dagen later capituleerde de Nederlandse strijdmacht. De oorlog was voor Waterland, net als voor Nederland in het geheel een ingrijpende periode. Zo werden vrij snel na de bezetting de eerste mannen als dwangarbeiders te werk gesteld, soms in Nederland, soms in Duitsland en soms in Polen of nog verder. Een aantal dat, naarmate de oorlog vorderde, alleen maar toenam – zo werden in Wormer alleen al 250 man tewerkgesteld. Daarnaast betekende de oorlog voor Waterland schaarste: voedsel, kleding en brandstof werden in toenemende mate gevorderd door de bezetter. De Jodenvervolging vormt een hoofdstuk apart. Van de in Waterland woonachtige joden werden er 49 door de Nazi’s vermoord. Gelukkig kon een aantal joden zich verschuilen bij een onderduikadres – zoals het echtpaar Leyser in Edam en de familie Akker in Monnickendam.
Verzet
Naast hulp aan onderduikers organiseerden de Waterlanders ook andere vormen van verzet, zoals deelname aan de Februaristaking in 1941, het weigeren van meewerken aan maatregelen van de bezetter of het drukken en verspreiden van illegale kranten. Ook werden er overvallen op distributiekantoren gepleegd (om voedselbonnen te bemachtigen voor o.a. onderduikadressen) en in de latere oorlogsjaren werd er sabotage gepleegd, zoals het opblazen van de trambrug bij Zunderdorp of het voorkomen van de vernietiging van de Waterlandse Zeedijk door de Duitsers. Een andere verzetsdaad was het vermoorden van collaborateurs, zoals de in 1945 door de Duitsers aangestelde burgemeester van Purmerend en Edam. Veel van deze verzetsdaden werden gepleegd door Knokploeg Waterland, die van wapens werden voorzien door de Engelse luchtmacht middels nachtelijke droppings.
Laatste oorlogsjaren en de hongerwinter
Om de geallieerde legers te dwarsbomen ging de bezetter in 1944 op veel plekken in het land over tot inundatie, waaronder in de Beemster en de Zeevang. Bewoners werden door de Duitsers gedwongen hun huis te verlaten. De inundatie verergerde bovendien het dramatische tekort aan voedsel tijdens de Hongerwinter van 1944-1945. Waterland had onder de Hongerwinter flink te lijden: steden liepen deels leeg omdat mensen bij boeren op zoek gingen naar voedsel, en op veel plekken (waaronder de Purmerendse Koemarkt) werden bomen gekapt om als brandstof te dienen. Uiteindelijk, op 6 mei 1945 was het zover: de geallieerden arriveerden in Purmerend. Waterland was bevrijd!
Bekijk ook de thema's De onderduik van Meijer en Jodenvervolging in Waterland.
In het centrum van Purmerend is een wandeling van ongeveer 2 km langs herinneringen aan de Tweede Wereldoorlog uitgezet.
Nuttige informatie en/of website(s):
Waterlands Archief: Afbeeldingen (Beeldbank)
Waterlands Archief: Bibliotheek
Comite 4 en 5 Mei Purmerend: Tweede Wereldoorlog in Purmerend
Tweede Wereldoorlog in Waterland, Onderwijscanon
