Jan Kuijper (1907-1944) was in de Tweede Wereldoorlog actief in het verzet. Al voor het uitbreken van de oorlog was hij betrokken bij de hulp aan politieke gevangenen uit nazi-Duitsland. Na het uitbreken van de oorlog ging hij in het verzet. In Wormer was hij commandant van de plaatselijke Raad van Verzet (RvV), die onder meer sabotageacties pleegde. Kuijper zorgde voor geld, voedsel en distributiekaarten voor onderduikers. In 1944 speelde Jan Kuijper een belangrijke rol bij het weghalen en verbergen van machines, belangrijke machineonderdelen, apparatuur en gereedschappen uit de papierfabriek van Van Gelder Zonen in Wormer. Daarmee werd voorkomen dat de Duitsers alles wilden overbrengen naar Duitsland. Op 29 november 1944 werd Jan Kuijper tijdens een achtervolging door de Grüne Polizei doodgeschoten in een zijsteeg van de Dorpsstraat in Wormer. Enkele dagen na de bevrijding in mei 1945, werd vlakbij die locatie een monument geplaatst.
Herkomst
|
Datering |
29-11-1944 |
|
Collectie |
1558 Archiefcollectie Jan Kuijper, 1924-2015 |
|
Organisatie |
|
|
Nummer |
Inventarisnr 6 |
|
Link |
https://proxy.archieven.nl/131/5A5BBD28A1E7490FB56F34278EC612C3 |
Gerelateerde thema's
Beschikbare tools
Overzicht van alle tijdlijnen
Verzet in Waterland
Predikant Schipper opgepakt
8 augustus 1943
Tijdens een razzia in Etersheim in juli 1943 werd dominee Klaas Abe Schipper opgepakt en meegenomen. Hij werd later weer vrijgelaten in de hoop dat de Duitsers via hem zijn vrouw, die zeer actief was in het verzet, zouden kunnen arresteren. Maar Hannie Schipper-Kuiper wist dat te voorkomen door niet terug te keren naar de pastorie in Etersheim. Na de razzia verbleef zij op andere adressen en bezocht ook regelmatig Meijer van der Sluis en zijn broer op hun onderduikadressen.
Dubbele overval te Edam
17 maart 1944
Op 17 maart 1944 pleegde het verzet een dubbele overval in Edam. Allereerst werd het politiebureau overvallen waar 's nachts het bevolkingsregister in de kluis werd opgeslagen, zie de gerelateerde bron. Daarnaast vond een overval plaats op het distributiebureau waarbij alle 'distributiebescheiden' uit de kluis werden meegenomen. De overval verliep niet vlekkeloos, er viel een gewonde en onderweg werd een deel van de buit in het centrum van Edam verloren. Er werd meteen een onderzoek ingesteld. Van de overvallen verscheen dit bericht in de Provinciale Noordhollandsche Courant van 21 maart 1944.
Getuige van overval
9 juni 1944
Siem Koerse was in zijn jeugd tijdens de Tweede Wereldoorlog getuige van een overval op het gemeentehuis in Monnickendam en heeft deze herinnering als volgt beschreven:
In 1944 was ik 7,5 jaar toen de overval op het gemeentehuis plaatsvond. Mijn ouders woonden op de Kermergracht. Als kind speelde je op deze gedempte gracht die heeft gelopen van de Kerkstraat naar de Oude Zijds Burgwal. Vanaf de Kerkstraat was de eerste helft van de gedempte gracht door de gemeente met bloementuintjes ingericht. Het tweede gedempte deel van de gracht was van gestampte modder tot aan de Oude Zijds Burgwal. De achteringang naar het gemeentehuis was op deze plaats. Hier was een poort met een hek van planken. Er zat ruimte tussen de planken, je kon er tegenop klimmen en je keek in de tuin van het Gemeentehuis. Het was nog geen Hongerwinter, de planken van het hek waren nog niet opgestookt in de kachel!
In mijn herinnering moeten de overvallers zijn gekomen met een auto bij het gebouw van Hulpbetoon en Spinfabriek. Deze auto zal niet in het volle zicht vóór dit gebouw zijn geparkeerd. Links van het gebouw, langs de muur (niet meer aanwezig) van de tuin van de RK kerk was een ruimte waar een auto uit het zicht kon staan. (Als er een verslag van deze overval is zal de plaats waar ze hebben gestaan wel bekend zijn). Ik speelde vlak bij de toegang naar de tuin van het gemeentehuis. De mannen kwamen gebukt met wapens (?) de hoek om van gebouw Hulpbetoon en Spinfabriek en ze liepen in draf naar de poort. Eén van deze mannen riep dat ik weg moest gaan, maar dat deed ik niet, het was zeker te spannend. Ik klom op het hekwerk en zag de mannen gebukt langs de struiken naar het gemeentehuis draven.
Toen ik thuiskwam op de Kermergracht heb ik aan mijn moeder verteld wat ik had gezien. Ze was zeer angstig voor de Duitse bezetter in Monnickendam. De volgende dag heeft ze me meegenomen naar de dijk die naar Marken loopt. Ze was namelijk bang dat Duitsers aan huis zouden komen om te vragen of ze wat had gezien van de overval op het Gemeentehuis.
De Kermergracht was een stille straat. In de oorlog stonden er drie woningen aan de Zuidkant op de Kermergracht en twee hoekhuizen waarvan één als pakhuis werd gebruikt. Nu zijn er negen woningen waarvan twee hoekhuizen. Aan de Noordkant van de Kermergracht stond het gebouw van Hulpbetoon en Spinfabriek en een PEN-huisje.
Waarschijnlijk bedoelt Siem Koerse de overval die plaats vond op 9 juni 1944. Deze overval wordt in dit artikel beschreven De onderduik van de Waterlandse bevolkingsregisters.
Verzetsstrijder Jan Kuijper
29 november 1944
Jan Kuijper (1907-1944) was in de Tweede Wereldoorlog actief in het verzet. Al voor het uitbreken van de oorlog was hij betrokken bij de hulp aan politieke gevangenen uit nazi-Duitsland. Na het uitbreken van de oorlog ging hij in het verzet. In Wormer was hij commandant van de plaatselijke Raad van Verzet (RvV), die onder meer sabotageacties pleegde. Kuijper zorgde voor geld, voedsel en distributiekaarten voor onderduikers. In 1944 speelde Jan Kuijper een belangrijke rol bij het weghalen en verbergen van machines, belangrijke machineonderdelen, apparatuur en gereedschappen uit de papierfabriek van Van Gelder Zonen in Wormer. Daarmee werd voorkomen dat de Duitsers alles wilden overbrengen naar Duitsland. Op 29 november 1944 werd Jan Kuijper tijdens een achtervolging door de Grüne Polizei doodgeschoten in een zijsteeg van de Dorpsstraat in Wormer. Enkele dagen na de bevrijding in mei 1945, werd vlakbij die locatie een monument geplaatst.
Het illegale Vrij Nederland
23 december 1944
De bestaande kranten mochten in de oorlog alleen door de Duitse bezetter gecontroleerde berichten plaatsen. Het echte, belangrijke nieuws was niet objectief. Daarom ontstonden overal in het land illegale bladen. Ook in Purmerend en omgeving, zoals Vrij Nederland, Je Maintiendrai, Ons Volk, enzovoorts. Jo Logger, de broer van apotheker Gerard Logger was net als zijn broer actief in het verzet. Hij verspreidde niet alleen illegale kranten, maar was óók redacteur van de Midden-Noord-Holland editie van Vrij Nederland. De Joodse onderduiker Simon van der Sluis hielp hem met de verspreiding. Hij verstopte de krantjes in een mand met medicijnen, voorop de fiets van de apotheek. De afbeelding toont een gestencild Nieuwsbulletin van Vrij Nederland van 28 december 1944.
Verborgen bevolkingsregisters
25 december 1944
De boerderij van de familie Verdonk was in de oorlog ook het hoofdkwartier van de KP (Knokploeg) van Wormer. De verzetslieden kwamen daar illegaal bij elkaar en hadden er schuilplaatsen voor wapens en motorrijwielen.
In de Kerstnacht van 1944 vertrokken zes leden van de KP Wormer en de RvV (Raad van Verzet) vanaf de boerderij van de familie Verdonk in de Enge Wormer met fietsen over het ijs naar Jisp en Wormer. In die plaatsen pleegden ze overvallen op de gemeentehuizen waarbij de bevolkingsregisters van Wormer en Jisp werden buitgemaakt. Het verzet was tot deze actie overgegaan nadat bekend was gemaakt dat alle mannen tussen 17 en 40 jaar naar Duitsland moesten om daar te werken in de oorlogsindustrie. De meegenomen bevolkingsregisters voorkwamen dat mannen uit Jisp en Wormer naar Duitsland werden gestuurd. De registers werden 's nachts over het ijs naar de boerderij van de familie Verdonk gebracht en daar verborgen. Na de oorlog werden de grote boeken in triomf teruggebracht naar de gemeentehuizen in Jisp en Wormer.
De wapens van het verzet
24 januari 1945
Tijdens een verbouwing van een woning aan het Venediën in Purmerend werd een vies pakketje met documenten gevonden. Het bleek om papieren van de Plaatselijke Stoottroepen, sectie II van Purmerend te gaan. De stoottroepen waren een onderdeel van de Binnenlandse Strijdkrachten en werden in de bevrijde gebieden van Nederland ingezet voor handhaving van de orde. De meeste leden kwamen uit het verzet.
Bewaard gebleven zijn onder andere een overzicht van op 24 januari 1945 ontvangen wapens, wapeninstructies en het lied van de O.D. (Ordedienst).
Executie Gerrit Kroon
8 maart 1945
Notitie van een telefoongesprek waarin wordt gemeld dat de uit de gemeente Jisp afkomstige Gerrit Kroon op 8 maart 1945 samen met andere personen in Amsterdam standrechtelijk in het openbaar is doodgeschoten. Dit stuk laat goed de impact zien van de Tweede Wereldoorlog op een dorp als Jisp.
Zie ook deze bron.
Klaas Mulder
11 april 1945
Klaas Mulder werd in 1918 geboren in het Verloren Einde van Kwadijk dat viel onder de gemeente Oosthuizen. Na zijn schooltijd werkte Klaas Mulder op het gemeentehuis in Oosthuizen. Daar raakte hij tijdens de Tweede Wereldoorlog betrokken bij het verzet, hij zou persoonsbewijzen hebben vervalst. Door verraad werd Mulder door de SD (Sicherheitsdienst) opgepakt in het gemeentehuis van Oosthuizen.
Klaas werd gevangen genomen en vastgehouden in Amsterdam, Arnhem, Scheveningen en Vught en kwam uiteindelijk terecht in Duitsland waar hij gevangen werd gehouden in de concentratiekampen Sachsenhausen en Buchenwald.
In 1951 ontvingen de ouders van Klaas Mulder via het Nederlandse Rode Kruis na jaren van onzekerheid eindelijk bericht dat hun zoon was omgekomen in concentratiekamp Buchenwald. Hij is daar overleden tussen 11 april en 14 april 1945.
Zie voor verdere informatie: Arolsen Archives.
Monument voor Jan Kuijper
10 mei 1945
Verzetsman Jan Kuijper (1907-1944) werd 29 november 1944 in Wormer doodgeschoten in een zijsteeg van de Dorpsstraat tijdens een achtervolging door de Grüne Polizei. Enkele dagen na de bevrijding in mei 1945 werd een monument voor hem onthuld. In verband met een wegverbreding is het monument later verloren gegaan.
Tijdelijk monument
19 juli 1945
Tijdens de Purmerender bevrijdingsfeesten werd op 19 juli 1945 op initiatief van de voormalige illegaliteit een tijdelijk monument opgericht in de Nieuwstraat, hoek Nieuwegracht. Het was een indrukwekkende plechtigheid waarbij door de BS een erehaag werd gevormd. Het monument werd onthuld door burgemeester Kooiman die een ‘gevoelvolle’ toespraak hield, waarin hij erop wees dat men de ‘verplichting heeft tegenover de gevallenen, dat men hen in deze dagen niet vergeet’, zoals werd bericht in de NNC van 24 juli 1945. De burgemeester legde namens de bevolking een krans aan de voet van het monument. De plechtigheid werd bijgewoond door verschillende familieleden van de door de Duitse bezetter gefusilleerde Purmerenders. Ook zij legden bloemen evenals verschillende organisaties en instanties.
Predikant Schipper opgepakt
Dubbele overval te Edam
Getuige van overval
Verzetsstrijder Jan Kuijper
Het illegale Vrij Nederland
Verborgen bevolkingsregisters
De wapens van het verzet
Executie Gerrit Kroon
Klaas Mulder
Monument voor Jan Kuijper
Tijdelijk monument
Overzicht van bron(nen) op de kaart
